Zekatın Farz Oluşu ve Zekat Düşen Mallar:
Zekat,İslam dininin temel ibadetlerinden biridir ve hicretin ikinci yılında oruçtan önce farz kılınmıştır.
Allah teala onu bu dinin en büyük rüknü olan namazla birlikte zikretmiştir ve ''Namaz kılın,zekat verin''buyurmuştur.Allah Rasulu aleyhisselam da şöyle buyurmuştur;
''İslam beş temel üzerine kurulmuştur.BunlarKelime-i Şehadet'i söylemek,namaz kılmak,zekat vermek,oruç tutmakve haccetmektir.''
Zekat vermeyenler,Kur'an-ı Kerim de şöyle anılmıştır:''Altın ve gümüşü (servet) yığıp(ondan)Allah yolunda infakta bulunmayanları(zekat vermeyenleri) elemli bir azapla müjdele!Kıyamet gününde bu altın ve gümüşler cehennem ateşinde kızdırılıp onlarla bu kimselerin alınları,yanları ve sırtları dağlanır(ve kendilerine):Bu,sevip biriktirdiğiniz servetinizdir.Onun tadını çıkarınız!(denir)
EbuZer-el Gifari radıyallahu anh,bu ayetten ihtiyaç fazlası bütün malı Allah yolunda sarfetmenin gerektiğini anlamış ve müslümanları buna göre hareket etmeye ve servet biriktirmemeye davet etmiştir.Bu sahabi şunu da rivayet etmiştir:''Bir gün Allah Rasulu'nün yanına gittim. Kabe'nin Rabbine yemin ederim,mal ve servet sahibleri kıyamet gününde fakir ve hüsrana uğramış kimseler haline geleceklerdir.İlla ki,mallarını önlerine arkalarına,sağ ve sollarına bolca ve cömertçe dağıtsınlar.Ancak Ebu Zer gibi düşünmeyen diğer sahabiler,bu ayet ve hadisin zekat vermeyen hakkında olduklarını,zekatı verilen malın da helal bir sevvet olduğunu söylemişlerdir.
Zekat,hür ve zengin(nisap miktarı mala sahip)olan müslümanlara fardır.Şafii mezhebine göre,diğer ibadetlerin aksine,zekatın farz olmasında akıl ve buluğ şart değildir.Bu sebeble o,malı olan deliye ve çocuğa da fardır.Bunların zekatını velileri vermekle mükelleftir.Hanefi mezhebine göre ise,diğer ibadetlerde şart olan akıl ve buluğ zekatta da şarttır.
Zekat düşen malar;büyük ve küçük baş hayvanlar,toprak mahsulleri,nakit para,ticaret malı,hazine ve madenlerdir.Toprak mahsullerine hazine ve madenler dışındaki mallara zekatın düşmesi için,nisap miktarının üzerinden bir senenin geçmesi lazımdır.Hayvanların yavruları,paranın ve ticaret malının karı asıllarına tabi oldukları için,bunlarda senenin geçmesi şart değildir.
Nisap,zekatın mala taalluk etmesi içöin gerekli olan miktardır.Bu miktar beş deve,otuz sığır,kırk koyun,beş yüz altmış gram gümüş,seksen gram altın veya bu meblada paradır.Toprak mahsullerinden azık ve gıda olarak yararlanılabilen hububata,hurma ve üzüme zekat düşer ve bunların nisabı beş deve yüküdür.Bu miktar yaklaşık olarak beş yüzdoksan kilogramdır.(Bazı alimler gümüş nisabını beş yüz doksan beş gram,altın nisabını seksen beş gram,torak mahsulleri nisabını da altı yüz otuz beş kilo olarak hesaplamıştır.Şer-i konularda delile dayandırılan farklı ictihatlardan her hangi birisiyle amel edilebilir.)
İmam Şafii'nin kadim görüşüne ve hanefi mezhebine göre,zeytin ve bala da zekat düşer.İmam Ebu Hanefi'ye göre ise,ot ve odun dışında herşey zekata tabidir.Toprak mahsullerinin zekatı hasad edildikleri zaman farz olur.Ancak,hurna ve üzüm kurutulacaksa,bunların zekatı kurutulduktan sonra da verilir.Şafii mezhebine göre kadının kullandığızinet eşyası normal miktarda ise onlara zekat düşmez.Hanefi mezhebine göre onlarada zekat düşer.Altın ve gümüşten mamul ev eşyasına iki mezhebe göre de zekat düşer.İmam Ebu Hanefi ye göre mahsullerin zekat oranı yüzde ondur.Hanefi mezhebinin diğer imamları ve Şafii mezhebine göre yağmur ve nehir gibi tabii yollarla sulanan mahsulun zekar oranı onda bir diğer masraflı olarak sulanan mahsulun zekat oranı yirmide birdir.
Para ve ticaret malının zekat oranı kırkta birdir.
Define nin oranı beşte birdir ve bulunduğu anda vacip olur.
Şafii mezhebine göre,madenlerden sadece altın ve gümüşe zekat düşer.Hanefi mezhebine göre ise diğer maden çeşitleri de aynı şekilde zekata tabidir.